Қазақстанның тау-кен өнеркәсібі саласында оқытудың заманауи және тиімді әдістерін талап ететін міндеттер тұр. Технологияның қарқынды дамуы мен саладағы қарқынды өзгерістер жағдайында тек теориялық ғана емес, сонымен қатар практикалық дағдылары бар жоғары білікті мамандарға деген қажеттілік өзекті болып отыр. Тәжірибеге бағытталған оқыту технологиялары – оқытудың тиімдірек болуына және саланың бәсекеге қабілеттілігін арттыруға ықпал ететін негізгі фактор.
Тәжірибеге бағытталған оқыту технологиясының мақсаты: білім мен дағдыларды іс жүзінде қолдануға баса назар аударатын оқыту болып саналады. Ол теорияны студенттердің болашақ кәсіби қызметінде кездесуі мүмкін өмірлік мәселелермен және сценарийлермен байланыстыруға арналған.
Тау-кен өнеркәсібіне заманауи технологияларды енгізу мамандарды даярлауға жаңа көзқарасты талап етеді, ал тәжірибеге бағытталған әдістер осы саладағы табысты мансап үшін қажетті практикалық білім мен тәжірибені береді. Бұл өзектілік тек инновациялық дағдылары бар мамандарға деген сұраныстың артуымен ғана емес, сонымен қатар тау-кен өнеркәсібінің тұрақты және қауіпсіз дамуына ұмтылуымен де байқалады [1-3].
Білім беру мен кадрларды даярлаудағы жаһандық тенденцияларды, сондай-ақ Қазақстанның заманауи индустрияландыруға ұмтылысын ескере отырып, тәжірибелік-бағдарланған оқыту технологиясын енгізуге арналған жұмыс тау-кен өнеркәсібі және оның мамандарын даярлау жүйесін жетілдіру жолдарын талқылауға өзекті үлес болып табылады.
Қазақстанның тау-кен өнеркәсібі ел экономикасында маңызды орынға ие, айтарлықтай жұмыс орындарын қамтамасыз етіп, экспортқа елеулі үлес қосады. Өндіруші өнеркәсіп секторы әлемдік нарық конъюнктурасының өзгеруі, технологиялық өзгерістер және қауіпсіздік пен қоршаған ортаның қатаң стандарттарына сай болу қажеттілігін қоса алғанда, бірқатар қиындықтарға тап болады.
Тау-кен өнеркәсібіне қойылатын негізгі талаптардың бірі – табиғи ресурстарды өндірудің өнімділігі мен тиімділігін арттыру. Бұған персоналдан арнайы дағдылар мен біліктілікті талап ететін заманауи технологиялар мен өңдеу әдістерін енгізу кіреді. Сонымен қатар, тау-кен процестерінің экологиялық тұрақтылығына көңіл бөлініп келеді, бұл да мамандардан тиісті дайындықты талап етеді.
Тау-кен өнеркәсібіндегі қалыптасқан жағдайды ескере отырып, кадрларды даярлаудағы заманауи тәсілдер саланың жоғары талаптарына сай болуға ұмтылады. Кенді өндіру мен өңдеуде интеллектуалды технологияларға көшу мамандардан автоматтандыру, деректерді талдау және жобаларды басқару саласында терең білімді қажет етеді.
Әбілқас Сағынов атындағы Қарағанды техникалық университетінің «Геология және пайдалы қазбалар кен орындарын барлау» кафедрасында тәжірибеге бағытталған оқыту технологиясын енгізу студенттердің практикалық тәжірибесіне бағытталған заманауи оқыту әдістерін енгізуге бағытталған.
ГПҚКОБ кафедрасы шеңберінде әдістерді қолдану студенттерге геология және пайдалы қазбалар кен орындарын барлау, сондай-ақ зерттеу мен барлаудың геофизикалық әдістері саласында жұмыс істеуге қажетті тікелей дағдыларды алуға мүмкіндік береді. Бұған заманауи геологиялық және геофизикалық жабдықтармен жұмыс істеу, деректерді талдау бағдарламалық құралын пайдалану және далалық зерттеулерге қатысу кіреді.
Сонымен қатар оқытудың бұл тәсілі студенттердің тәжірибеде геологиялық-геофизикалық қызметте қолданылатын принциптер мен әдістерді жақсы түсінуіне ықпал етеді[4-6].
Мемлекеттік медицина институты кафедрасының тәжірибеге бағытталған оқыту технологиясын енгізуі де өндіріспен тығыз байланыста болуына ықпал етеді. Оқыту бағдарламалары еңбек нарығының қажеттіліктеріне бейімделген, бұл түлектерге заманауи біліммен қатар, геология және пайдалы қазбаларды барлау және геофизика саласында жұмысқа орналасудың тікелей перспективаларын қамтамасыз етеді. Бұл түлектердің бәсекеге қабілеттілігін арттыру және тау-кен өнеркәсібінің инновациялық дамуына ықпал ету жолындағы маңызды қадам.
Тау-кен өнеркәсібіне оқытудың жаңа технологияларын енгізу олардың оқу үдерісіне сәтті интеграциялануын қамтамасыз ету үшін техникалық аспектілерді мұқият қарастыруды талап етеді. Негізгі элементтердің бірі – тәжірибелік сабақтарға қажетті заманауи жабдықтар мен бағдарламалық қамтамасыз етудің қолжетімділігін қамтамасыз ету. Бұған компьютерлік инфрақұрылымды жаңарту және тау-кен процестеріне тән виртуалды оқыту платформаларын әзірлеу немесе сатып алу кіреді.
Маңызды аспект сонымен қатар жоғары сапалы интернет қосылымын және қашықтан оқыту немесе онлайн ресурстарды пайдалану инфрақұрылымын қамтамасыз ету көзделген. Бұл әсіресе жұмысшыларды шалғай аудандарда оқытуға бөлінген тау-кен орталарына қатысты.
Тау-кен өнеркәсібінде оқыту технологияларын табысты енгізуде техникалық аспектілерден басқа ұйымдастырушылық аспектілер басты рөл атқарады. Саланың ерекшеліктері мен жұмыс берушілердің талаптарына сәйкес келетін тиімді оқыту бағдарламаларын әзірлеу маңызды. Сондай-ақ оқу процесінің максималды тиімділігін қамтамасыз ету үшін студенттер мен қызметкерлердің жеке қажеттіліктерін ескеру қажет.
Теориялық білімді ғана емес, практикалық дағдыларды да көрсететін оқу нәтижелерін бағалау жүйесін құру жаңа тәсілдерді сәтті жүзеге асырудың негізгі элементі болып табылады. Сонымен қатар, басшылық пен мұғалімдер тарапынан қолдау көрсету, қызметкерлерді жаңа технологияларды қолдануға үйрету, оқу үдерісін үздіксіз жетілдіру үшін кері байланыс тетіктерін құру маңызды [7].
Ұйымдастыру аспектілеріне жаңа технологияларды біркелкі енгізуді қамтамасыз ету және оқу үдерісіндегі мүмкін болатын үзілістерді азайту үшін уақыт пен ресурстарды басқару кіреді. Іске асыру кезеңінде тау-кен өнер кәсібінде табысты білім беру және оқыту үшін ең жақсы жағдай жасау үшін студенттерді, мұғалімдерді және сала өкілдерін қоса алғанда, мүдделі тараптардың пікірлерін ескеру маңызды.
Тәжірибеге бағытталған оқыту технологиясы Қазақстанның тау-кен өнеркәсібі үшін маңызды. Ол қажетті техникалық дағдылары бар жоғары білікті мамандарды шығарып қана қоймайды, сонымен қатар жалпы саланың қауіпсіздігі мен тиімділігін арттыруға көмектеседі. Бұл тәсіл кадрларды даярлау сапасын арттырып қана қоймай, саланың инновациялық дамуына, оны жаһандық жағдайда бәсекеге қабілеттіліктің жаңа деңгейіне көтеруге ықпал етеді.
Алия Думановна Маусымбаева
доктор PhD, техникалық ғылым кандидаты
